Cmentarz żydowski w Dąbrowie Górniczej
Historia – garść informacji o powstaniu żydowskiej nekropolii:
Zanim w Dąbrowie Górniczej otwarto grodzony drewnianym płotem cmentarz o powierzchni pół hektara, dąbrowskich Żydów chowano w Będzinie. Według relacji jednej ze spisywanych przez ocalonych Żydów Ksiąg Pamięci (Sefer Kehilat Jehudei Dabrowa Gornicza ve-hurbana) w roku 1929 komisja składająca się ze starosty powiatu będzińskiego, architekta reprezentującego miasto Dąbrowę Górniczą oraz członków komitetu gminy żydowskiej spotkała się przy ulicy Jaworowej w celu oceny przydatności tego terenu jako żydowskiego cmentarza i stwierdziła, że wskazany obszar będzie odpowiedni. Jeszcze w tym samym roku, podczas dnia Postu Estery (Taanit Ester), wokół cmentarza odbyła się procesja hakafot prowadzona przez rabina Lewina oraz z udziałem członków bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza i dostojników miejskich, mająca na celu uświęcenie tego miejsca.
Losy cmentarza w okresie powojennym:
Proces dewastacji żydowskiego cmentarza w Dąbrowie Górniczej rozpoczął się w czasach drugiej wojny światowej. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku na cmentarzu można było oglądać jeszcze kilkadziesiąt zachowanych macew. Największego zniszczenia żydowskiej nekropolii dokonano na początku lat osiemdziesiątych, w trakcie budowy osiedla mieszkaniowego Mydlice.
Upamiętnienie:
W 1993 roku z inicjatywy dąbrowianina Zenona Chmielewskiego i przedstawicieli Światowego Związku Żydów Zagłębia, w tym przewodniczącego dr. Arieh Ben Tova, odsłonięto pomnik zwieńczony menorą, który usytuowany jest na miejscu dawnego cmentarza. Za pomnikiem, projektu Andrzeja Imiołka i Lesława Jakubika, z pozostałych kawałków macew stworzono minilapidarium. Zachowane fragmenty nagrobków zostały zinwentaryzowane (opublikowane w książce Cmentarze żydowskie w Sławkowie i Dąbrowie Górniczej, red. L. Hońdo, D. Rozmus, Kraków 2004).
Udało się odczytać i upamiętnić imiona jedynie nielicznych pochowanych tutaj osób: Rajzel Lewi – córkę Szlomo, żonę Jehudy; Jakowa – syna Tuwji; Ester Sztark z Rudlerów; Natana Fridricha – syna Awrahama Altera; Sarę – córkę Mosze Szmuela, żonę Awrahama Mosze; Szajndel Gerwat – córkę Awrahama, żonę Michaela; Mosze – syna Mendla Zimla ha-Kohen; Pani Brajndel; Menachema Mendla Klajmana – syna Jony; Mosze Jakowa Blumensztoka – syna Majera; Elazara Krajcera – syna Izraela Lejba ha-Kohen; Riwkę Stern – córkę Cwi, żonę Josefa; Josefa Rusinka – syna Elazara; Pani Łazarek – córkę Jehudy Ekiwy, żonę Izraela Cwi; Mosze Kalinowicera – syna Awigdora.